Στις 2 Οκτωβρίου 2010 συνόδευσα στην Κωμιακή δύο φίλους μου επιστήμονες- στελέχη του «Ινστιτούτου Κητολογικών Ερευνών - Πέλαγος», τον κ. Αλ. Φρατζή (υπήρξε μαθητής μου στο Λεόντειο Ν. Σμύρνης) και την κ. Βούλα Αλεξιάδου, προκειμένου να μελετήσουν τη σιαγόνα και τμήματα του σκελετού ενός θαλάσσιου κήτους, τα οποία διασώζονται εκεί από εκλεκτούς Κωμιακίτες.
Οι ειδικοί αυτοί επιστήμονες, παρακινημένοι από μια σχετική αναφορά στο ημερολόγιο του αείμνηστου Ευσταθίου (Σταθάκη) Χωριανόπουλου, που είναι δημοσιευμένο στο βιβλίο μου «ΚΩΜΙΑΚΗ» τ. Β΄ .....
(1996), σ. 238, με αναζήτησαν, προκειμένου να πληροφορηθούν αν σώζονται σήμερα απομεινάρια απ’ τον σκελετό αυτού του θαλάσσιου κήτους.
Ο σημαντικός Κωμιακίτης και λόγιος Ευστάθιος-Σταθάκης Χωριανόπουλος (1897-1977) αναφέρει στο ημερολόγιό του ότι κατά το έτος 1872 και επί δημαρχίας Κωνσταντινίδη, κάποιοι χωριανοί, που πήγαιναν από την Κωμιακή στον Φαρακλό (παλαιός οικισμός βόρεια του Απόλλωνα), όταν περνούσαν ξημερώματα στην τοποθεσία Καμμένη Αμπασά στον Απόλλωνα διέκριναν απέναντι στην Ασμυρόλιμνο ένα μεγάλο μαύρο όγκο, που βρισκόταν κατά μήκος της παραλίας και έσπευσαν να δουν περί τίνος πρόκειται. «Ένα κήτος τεραστίων διαστάσεων ως λέγουν ήτο, περί τα 20 μέτρα και ανάλογον πάχος...».
Μόλις ξημέρωσε καλά συγκεντρώθηκαν γύρω απ’ το κήτος πολλοί κάτοικοι του Απόλλωνα και το περιεργάζονταν. Αργότερα έφθασε και ο δήμαρχος. Αποφασίστηκε τότε να το τεμαχίσουν και να βράσουν το κρέας του σε μεγάλα καζάνια, για να συγκεντρώσουν το λίπος, που υπήρχε σε μεγάλη ποσότητα, να το αποθηκεύσουν σε πιθάρια, γιατί μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στα λαδοφάναρα, τους λαδόλυχνους κ.λπ. Μεγάλος αριθμός κατοίκων με διάφορα αγροτικά εργαλεία, τσάπες, φτυάρια, πριόνια κ.λπ., τεμάχισαν το κήτος και γέμισαν με το κρέας του πολλά καζάνια, που εν τω μεταξύ είχαν «στηθεί» σε πρόχειρες εστίες και έβρασαν το κρέας. Το λίπος που έρρεε το συγκέντρωσαν μέσα σε πιθάρια και αργότερα μοιράστηκε αυτό σε όλους τους κατοίκους της Κωμιακής και του Απόλλωνα.
Ο Σταθάκης αναφέρει επίσης ότι από τον σκελετό του κήτους σώζονται η κάτω σιαγόνα, μήκους 2 μέτρων, όλα σχεδόν τα δόντια, το καθένα μεγέθους όσο τα κέρατα ταύρου 2-3 ετών, ένα πλευρό μήκους 1,20 μ., πάχους 5 εκ. και ένας σπόνδυλος διαμέτρου 32 εκ. με μια μεγάλη οπή στο κέντρο διαμέτρου 15 εκ., όπου υπήρχε ο νωτιαίος μυελός. Τη σιαγόνα και τα άλλα απομεινάρια του σκελετού ο δήμαρχος τα μετέφερε στην Κωμιακή και τα τοποθέτησε στο σαλόνι του σπιτιού του ως κάτι το σπάνιο και σημαντικό. Σώζονται, γράφει ο Σταθάκης γύρω στα 1960, η σιαγόνα, το πλευρικό οστό και ένας σπόνδυλος.
* Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι το περιστατικό αυτό δημοσιεύεται σε ανταπόκριση στην εφημερίδα Αμάλθεια Σμύρνης την Τετάρτη 19 Δεκεμβρίου 1873. Γράφει συγκεκριμένα η ιστορική αυτή εφημερίδα:
«Γράφουσιν εκ Νάξου ότι εν τω όρμω Απόλλωνος του δήμου Κορωνίδος εξώκειλε παμμεγέθης ιχθύς, όστις κατά τους επισκεφθέντας αυτόν ήν βάρους 50 περίπου χιλ. οκάδων. Αποσπασθέν δε το τέταρτον αυτού μέρος και εκθλιβέν, απέφερεν έλαιον περί τας 5 χιλ. οκάδων, ο δε είς οδούς αυτού ζυγισθείς ανήλθεν εις 17 οκάδας».
Το δημοσίευμα επιβεβαιώνει την ακρίβεια της καταγραφής του αείμνηστου Σταθάκη κυρίως ως προς την χρονολογία που συνέβη το περιστατικό (Ο Σταθάκης έπεσε ουσιαστικά έξω μερικούς μήνες).
* Οι δύο επιστήμονες του «Ινστιτούτου κητολογικών ερευνών-Πέλαγος», που επικοινώνησαν μαζί μου, ζήτησαν να μάθουν αν διασώζονται στην Κωμιακή απομεινάρια απ’ τον σκελετό του κήτους. Παράλληλα με ενημέρωσαν ότι, αν οι πληροφορίες του Σταθάκη επαληθευτούν, τότε θα πρόκειται για ένα σπάνιο απομεινάρι ενός θαλάσσιου κήτους, που ζει χιλιάδες χρόνια στην ανατολική Μεσόγειο σε τεράστια βάθη, το οποίο σπάνια αναδύεται στην επιφάνεια της θάλασσας και για ελάχιστα μόνο λεπτά. Πρόκειται για τον φυσητήρα (Physeter macrocephalus), ένα μοναδικό είδος, κάτι ανάμεσα στη φάλαινα και στο δελφίνι.
Ο φυσητήρας είναι ένα μεγάλο κητώδες, που ο πολύς κόσμος το αποκαλεί "φάλαινα" λόγω μεγέθους. Ωστόσο, σε αντίθεση με όλα τα περίπου 12-13 είδη φαλαινών στον κόσμο, ο φυσητήρας (αν και μεγαλύτερος από τις περισσότερες φάλαινες) έχει δόντια και συνεπώς είναι πιο συγγενικός με το δελφίνι παρά με τη φάλαινα. Οι φάλαινες, εξ ορισμού δεν έχουν δόντια, αλλά φαλαίνια (μπαλένες, όπως τις ξέρει ο πολύς κόσμος). Φυσητήρας ήταν ο θρυλικός Mobby Dick.
* Ο Δρ. Αλέξανδρος Φραντζής αναφέρει σε σχετικό άρθρο του στο διαδίκτυο ότι πριν από 2.000 χρόνια, ο Αριστοτέλης είχε καταγράψει την ύπαρξη φυσητήρων και φαλαινών στις ελληνικές θάλασσες. Ο φυσητήρας ζει σε μικρές ομάδες, νότια της Κρήτης, που είναι η μοναδική περιοχή στον κόσμο όπου μπορεί κάποιος να τους συναντήσει και να τους θαυμάσει καθ´ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Το σύνολο του πληθυσμού των φυσητήρων της Μεσογείου είναι λίγο μεγαλύτερος από 200 άτομα.
Οι φυσητήρες ανήκουν στην οικογένεια των φαλαινοειδών, κυρίως λόγω του σχήματος και του μεγάλου μεγέθους τους, που φθάνει στα δεκαοχτώ μέτρα. Όμως διαφέρουν από τις φάλαινες, οι οποίες στο τεράστιο στόμα τους έχουν αντί για δόντια μπαλένες, μεγάλες κεράτινες πλάκες, μέσω των οποίων φιλτράρεται το νερό που καταπίνουν, μαζί με τα ψάρια και το πλαγκτόν. Οι μπαλένες τούς επιτρέπουν να συγκρατούν την τροφή αποβάλλοντας το νερό.
Οι φυσητήρες έχουν δόντια, γεγονός που τους κάνει να συγγενεύουν με τα δελφίνια, χωρίς να είναι δελφίνια, ζουν όσα χρόνια και ο άνθρωπος, έχουν το μεγαλύτερο εγκέφαλο που εμφανίστηκε ποτέ πάνω στην γη και καταδύονται στα 2000 μέτρα. Τα κήτη αυτά εντοπίζονται πολύ δύσκολα, γιατί περνούν μόλις δέκα λεπτά στην επιφάνεια της θάλασσας και περίπου μία ώρα σε βάθος χιλίων και πάνω μέτρων. Στη νότια Κρήτη, όπου ζουν περί τους εκατό φυσητήρες, συμβαίνει κάτι μοναδικό στον κόσμο. Οι φυσητήρες αναπαράγονται ακατάπαυστα σε όλη τη διάρκεια του έτους, καθώς ζουν μόνιμα στην περιοχή αυτή, τόσο οι ομάδες των θηλυκών με τα μικρά τους (γύρω στα δέκα άτομα κάθε ομάδα), όσο και οι μοναχικοί αρσενικοί. Αυτό δεν συμβαίνει σε κανένα άλλο σημείο του πλανήτη. Οι αρσενικοί φυσητήρες προσεγγίζουν τις ομάδες για ν´ αναπαραχθούν μόνο μία φορά κάθε τρία χρόνια.
Σε μια μικρή ομάδα φυσητήρων στη νότια Κρήτη, πολύ οικεία πλέον στα μέλη του «Ινστιτούτου Πέλαγος», έδωσαν και ...ονόματα: Ζευς, Αμαζόνα, Αντώνης, Λευκότρυπος, Χρώμο... «Τα θαλάσσια αυτά κήτη, αναφέρουν στελέχη του Ινστιτούτου, δείχνουν να έχουν μνήμη, δεν μπορούμε όμως να πούμε με σιγουριά αν μας αναγνωρίζουν».
Οι φυσητήρες φαίνεται πως βρήκαν στη Μεσόγειο πολύ καλές συνθήκες κι έτσι μέσα στους αιώνες σταμάτησαν τη μετανάστευσή τους, προκειμένου ν´ αναπαραχθούν. Αυτό πιθανότατα συμβαίνει σ´ ολόκληρο το τόξο του Αιγαίου, δηλαδή στην περιοχή που προκύπτει, αν σύρουμε μια νοητή γραμμή ξεκινώντας από την Αττάλεια της Τουρκίας (ανατολικά και νότια της Ρόδου), περνώντας από τα νότια της Κρήτης, τη Νότια Πελοπόννησο, τη Δυτική Πελοπόννησο, μέχρι τη Λευκάδα. Αυτό το τόξο αποτελεί το τέλος της ευρωπαϊκής υφαλοκρηπίδας στην ανατολική Μεσόγειο, κατά μήκος του οποίου από τα μικρά βάθη περνάμε απότομα στην άβυσσο.
Στην Παλαιοχώρα Χανίων, αν ανοιχτούμε λίγα μίλια από την ακτή, το βάθος φτάνει στα 1000 μέτρα και λίγο πιο πέρα στα 2000 μέτρα. Δυτικά της Πελοποννήσου κατά μήκος του τόξου σημειώνεται το μεγαλύτερο βάθος της Μεσογείου, 5.120 μέτρα. Αυτά τα μέρη προτιμούν οι φυσητήρες, γιατί στα μεγάλα βάθη συγκεντρώνονται τα μεγάλα καλαμάρια, που είναι η αγαπημένη τους τροφή.
Φυσητήρες ζουν και στο Βόρειο Αιγαίο, σε μια βαθιά επίσης λεκάνη ανάμεσα στη Χαλκιδική και στις Βόρειες Σποράδες, το γνωστό σε όλους μας ρήγμα της Ανατολίας.
* Ο φυσητήρας της Κωμιακής Νάξου, ας τον βαφτίσουμε έτσι, έζησε στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή κατά το β΄ μισό του 19ου αιώνα. Για άγνωστους λόγους βρέθηκε νεκρός το 1873 στην ακτή «Ασμυρόλιμνο» στις εκβολές του χειμάρρου στον όρμο του Απόλλωνα.
Υπάρχουν 30 τέτοια περιστατικά εκβρασμών φυσητήρων κυρίως από το 1990 και μετά, αλλά και μερικά που προέρχονται από ιστορικούς χρόνους, όπως ακριβώς η περίπτωση του Απόλλωνα Κωμιακής, που αποτελεί την παλαιότερη αναφορά (1873) για την οποία υπάρχουν λεπτομέρειες.
Από τις μέχρι σήμερα διαπιστώσεις των δύο ειδικών επιστημόνων, που μελέτησαν τα στοιχεία που κατέγραψαν απ’ τον σκελετό του φυσητήρα της Κωμιακής (video, φωτογραφίες, ύψος), αλλά και το υλικό από απομεινάρια ιστού που πήραν, το οποίο επεξεργάστηκαν σε πρώτη φάση εργαστηριακά στην Αθήνα, προκύπτουν τα παρακάτω συμπεράσματα:
α) επιβεβαιώνεται ότι είναι θαλάσσιο κήτος της οικογενείας των φυσητήρων, θηλυκού γένους.
β) από τη σιαγόνα του, που σώζεται σχεδόν ακέραιη, προκύπτει ότι η ηλικία του, όταν πέθανε, ήταν πολύ πάνω των 20 ετών.
γ) το συνολικό μήκος του κήτους ήταν 10. 05 έως 10. 09 μέτρα, με πιο πιθανό μήκος το 10.08 μέτρα.
δ) με βάση αυτά τα στοιχεία προκύπτει ότι το συγκεκριμένο κήτος είναι ο μεγαλύτερος σε μήκος θηλυκού γένους φυσητήρας, που έχει καταγραφεί έως τώρα (ζωντανό ή νεκρό) στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Τα κήτη αυτά στον ωκεανό φθάνουν θεωρητικά μέχρι τα 11.05-12 μέτρα,
ε) είναι το παλαιότερο και πολύ καλά διατηρημένο σκελετικό κατάλοιπο κητώδους στην Ελλάδα και ίσως σε ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο.
Τελική απάντηση για την ηλικία του κήτους, αλλά και πολλές άλλες πληροφορίες, θα μας δώσει η γενετική ανάλυση του ιστού, αν βέβαια έστω και λίγο από το DNA του έχει μπορέσει να διατηρηθεί. Αλλά ακριβέστερα και περισσότερα στοιχεία, σύμφωνα με τους επιστήμονες που το μελέτησαν, θα προκύψουν μόνο από ειδική εξέταση μέσω ραδιο-ισοτόπων των δοντιών του κήτους (ακριβής υπολογισμός ηλικίας, προσδιορισμός πιθανόν του τόπου γέννησής του- ανατολική ή δυτική Μεσόγειος ή ακόμη και Ατλαντικός-, αλλά και σε ποια ηλικία μετανάστευσε στην ανατολική Μεσόγειο).
* Συμπέρασμα: Βρισκόμαστε ενώπιον ενός πολύ σημαντικού και μοναδικού ευρήματος, μεγάλης επιστημονικής, αλλά και ιστορικής σημασίας. Οι κάτοχοί του, εκλεκτοί Κωμιακίτες, που το διέσωσαν ως σήμερα και για 150 χρόνια περίπου, αξίζουν τιμής και σεβασμού. Χάρη σ’ αυτούς η Κωμιακή έχει σήμερα άλλο ένα σπουδαιότατο εύρημα, το οποίο θα κοσμήσει στο μέλλον, σύμφωνα και με εκφρασμένη επιθυμία των κατόχων του, το υπό ίδρυση «Μουσείο ιστορίας και πολιτισμού της Κωμιακής»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου