Ειρήνη Γκόνου: Τα χειρόγραφα της τέχνης που διώχνουν το κακό

Τα γραμμένα με το χέρι κείμενα μπορεί να είναι φυλαχτά, προσωπική έκφραση και έργο τέχνης. Η γλύπτρια, η οποία χρησιμοποιεί πολύ τη γραφή στα έργα της, αντιπαραθέτει τα ζωντανά γράμματα στα τυποποιημένα των υπολογιστών
Η μεγάλη έκθεση «The sheltering word» της γλύπτριας Ειρήνης Γκόνου στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης, τον Σεπτέμβριο του 2013, ήταν αφιερωμένη στις λέξεις που προστατεύουν τους ανθρώπους από κάθε κακό. Αμέσως μετά, τον Νοέμβριο, η έκθεσή της στην Αθήνα, στο Παλαιοπωλείο Μαρτίνος, μιλούσε

για τα «Talismans», τα φυλαχτά που κλείνουν μέσα τους κείμενα και σύμβολα που επίσης αποδιώχνουν το κακό. Στις αρχές της χρονιάς που διανύουμε, στην έκθεσή της στο Μπέργκερ της Νορβηγίας, τα έργα της μιλούσαν για μαγικά σενάρια και αποτρεπτικά κείμενα («Magic scripts - Apotropaic texts»). Πρώτα στο Ιμαρέτ και μετά στο Μουσείο Μοχάμεντ Αλι της Καβάλας η γλύπτρια παρουσιάζει έργα που τα καλάμια της γραφής που είναι ενσωματωμένα πάνω τους «ψιθυρίζουν» ποιήματα από τον Ελύτη, τον Ερωτόκριτο ή και αποσπάσματα από το «Συμπόσιο» του Πλάτωνα. «Η γραφή ως προστασία, σαν φυλαχτό, είναι ένα κομμάτι που με ενδιαφέρει ιδιαίτερα και πάνω σε αυτό δουλεύω τα δέκα τελευταία χρόνια» λέει η γλύπτρια.

Παράλληλα, στο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης του Μουσείου Μπενάκη η Ειρήνη Γκόνου πραγματοποιεί σεμινάρια για την τέχνη της γραφής και τη γραφή της τέχνης. Μπορεί λοιπόν το χειρόγραφο κείμενο να είναι έργο τέχνης; Εχουν τη δύναμη τα γράμματα να πουν περισσότερα πράγματα από αυτό που συμβολίζουν;

Με τη ραγδαία χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών χάνουμε τον γραφικό χαρακτήρα μας. Τα κείμενά μας είναι συνταγμένα με λέξεις που συνθέτουν γράμματα γραμμένα από το μηχανικό «χέρι» του υπολογιστή και όχι από το δικό μας και δεν ξεχωρίζουν καθόλου από όλων των άλλων που χρησιμοποιούν την ίδια γραμματοσειρά. Δεν λένε τίποτα για τον χαρακτήρα μας.

«Ο γραφικός χαρακτήρας», λέει η Ειρήνη Γκόνου, «δυστυχώς, χάνεται από το δημοτικό. Βάζουμε τα παιδιά σε έναν αυτοματισμό γραφής χωρίς προσωπικότητα. Το ένα παιδί αντιγράφει από το άλλο και κάνουν όλα τα ίδια γράμματα. Απλώς τα κοριτσάκια κάνουν διαφορετικά γράμματα από τα αγοράκια. Είναι σαν τα ρούχα λίγο τα γράμματα. Ολοι θέλουν να φοράνε τα ίδια που είναι της μόδας. Μετά έχουμε τον γραφικό χαρακτήρα του υπολογιστή, ο οποίος τι κάνει; Μας δίνει τέλεια εικόνα του γράμματος αλλά είναι τέλεια "κονσέρβα", τυποποιημένη εντελώς και σε πείθει ότι αυτό είναι το καλό, το σωστό, αφού το χρησιμοποιούν όλοι. Το χειρόγραφο που έχει μέσα ένα κομμάτι του εαυτού μας είναι αναχρονιστικό, παλιό. Αλλά κάπου εδώ έρχεται η τέχνη και προσπαθεί να σώσει την κατάσταση. Μέσα από την τέχνη το γράμμα ξαναπαίρνει ένα άλλο νόημα και γίνεται και μέσο έκφρασης».

Μπορεί η γραφή να είναι τέχνη; Βεβαίως, αν τα γράμματα δεν είναι απλά σύμβολα αυτού που θέλουμε να πούμε, αλλά έχουν ενσωματωμένα και άλλα μηνύματα, λένε πολύ περισσότερα πράγματα για τον γραφέα. «Η γραφή μπορεί να είναι μέρος της εικόνας ή μπορεί η ίδια η γραφή μόνη της να είναι εικόνα» λέει η Ειρήνη Γκόνου. «Αν σκεφτούμε ότι η χάραξη του κάθε γράμματος είναι ένα σχέδιο, έχουμε μια ολοκληρωμένη σύνθεση σε κάθε κείμενο. Αλλά συνηθίσαμε αυτό να το ξεχνάμε. Αλλά, έστω κι έτσι, για κάποιον που είναι μυημένος στο θέμα γραφή-εικόνα βλέπει και άλλα πράγματα, όπως οι ψυχολόγοι αναλύουν χαρακτήρες εφαρμόζοντας την ψυχολογία της γραφής».

«Ολη η ιεροτελεστία της γραφής», καταλήγει η Ειρήνη Γκόνου, «είναι ένας πειραματισμός. Δεν είναι τα ωραία γράμματα - ό,τι περιμένει κανείς από την καλλιγραφία -, είναι τα ενδιαφέροντα γράμματα ή τα εικαστικά γράμματα που είναι κάτι διαφορετικό από τα ωραία γράμματα. Εμένα με ενδιαφέρει να έχουν έκφραση, να είναι ζωντανά. Να μην είναι απλώς ωραία».

Τα καλάμια ψιθυρίζουν ποιήματα...
Η χειρόγραφη γραφή, αυτή που περιέχει μέσα τον παλμό του χεριού και το συναίσθημα, μας έρχεται από τον αραβικό κόσμο. Εκεί πέρασε από την αρχαία Αίγυπτο, αλλά δεν έμεινε μόνο εκεί, πήγε και στην Ινδία και στην Κίνα. Υπήρχε και στους Ελληνες μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους. Στην αρχαία Αίγυπτο, οι γραφείς ήξεραν τα μυστικά λόγια που έπρεπε να πει κάποιος για να αποτρέψει το κακό.

Πήγαιναν, λοιπόν, και τους παρακαλούσαν να τους γράψουν σε ένα παπυράκι κάποια από αυτά τα αποτρεπτικά λόγια για να το φυλάξουν στον κόρφο τους. Ναι, αλλά μετά ήθελαν το φυλαχτό τους να είναι και όμορφο. Να τους προστατεύει αλλά να είναι και εικαστικό.

Τα έργα εκτέθηκαν στο Ιμαρέτ, κάτω από τον τίτλο «Whispering Reeds in Woven Garden» στο πλαίσιο του διεθνούς συμποσίου «Aspects of Islamic gardens: Multi-meanings of paradise», και τώρα στο μουσείο Μοχάμεντ Αλι της Καβάλας από τις 23 Οκτωβρίου ως το τέλος του 2014, έχουν ως βασικό υλικό το «απελευθερωμένο» ύφασμα. Δεν είναι σφιγμένο και τεντωμένο σε ένα τελάρο, αλλά ελεύθερο, με ποιήματα γραμμένα πάνω του. Πάνω του είναι ενσωματωμένα καλάμια.

«Αυτά που γράφω πάνω στα καλάμια», λέει η γλύπτρια, «είναι ποιήματα. Ετσι λέω ότι η ποίηση, η τέχνη δηλαδή, είναι προστατευτική για τον άνθρωπο. Αλλάζοντας το κείμενο που θα μπορούσε να είναι "θέλω πλούτη", "θέλω να ερωτευτώ κάποιον" με στίχους, περνά η τέχνη ως φυλαχτό. Γιατί αυτό είναι και ένα έργο τέχνης. Στα τελευταία έργα γράφω πάνω στο καλάμι και το καλάμι γίνεται το ίδιο και το εργαλείο μου και η επιφάνεια γραφής μου. Και γίνεται και το ίδιο φυλαχτό».

πότε & πού:
Ο νέος κύκλος σεμιναρίων καλλιγραφίας της Ειρήνης Γκόνου θα ξεκινήσει στις 14 και 15 Οκτωβρίου και θα ολοκληρωθεί σε 12 εβδομαδιαίες συναντήσεις, στο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης. Πληροφορίες τηλ. 210-3671067-69
http://www.tovima.gr