Παρασκευή 15 Νοεμβρίου 2019

ΔΥΟ ΠΕΤΡΕΣ ΧΑΡΑΖΟΥΝ ΤΟ ΤΟΠΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΑΞΟΥ ΤΟ ΣΜΥΡΙΓΛΙ ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΡΜΑΡΟ... του φιλόλογου Νικου Ι. Λεβογιάννη

(Απόσπασμα από ομιλία στην ημερίδα του Γυμνασίου Σκαδού Νάξου με θέμα: «δυο πέτρες χαράζουν το τοπίο της Νάξου», Κυριακή 20 Ιουνίου 2004)
***
Το σμυρίγλι και το μάρμαρο, Το μάρμαρο και το σμυρίγλι Συνυπάρχουν γεωλογικά στην επιφάνεια και στα έγκατα της γης εδώ στην ορεινή Νάξο, το βουνό Αμμόμαξη έχει πάνω του ασβεστολιθικά πετρώματα, οι πλαγιές, οι ράχες, οι κορφές του είναι μαρμαροτραχιές. Αυτό φαίνεται και με το μάτι. Το σμυρίγλι φαίνεται λιγότερο. Το συναντάς και στην επιφάνεια του εδάφους, αλλά το πολύ και το καλό σμυρίγλι βρίσκεται στα έγκατα της γης. Μοιάζει με το μωρό που το σκεπάζει η μάνα του, για να το προστατέψει από οποιοδήποτε κίνδυνο. Κάπως έτσι είναι και το σμυρίγλι. Το αγκαλιάζει το


μάρμαρο, το σκεπάζει, το σφίγγει δυνατά και το κρατά θαμμένο, βαθειά στα έγκατα της γης, μαύρο, σκληρό, γιαλιστερό. Όμως ο λαός σ’ αυτούς τους τόπους, χιλιάδες χρόνια τώρα, μάχεται για τη ζωή, για την επιβίωση, μάχεται γι αυτό που είναι ο προορισμός του. Και με τα νύχια του και με το μυαλό του παλεύει με την πέτρα, με το μάρμαρο με το σμυρίγλι. Παλεύει πρώτα να μαζέψει το λιγοστό χώμα, να το στρώσει σε επίπεδο μέρος, που το φτιάχνει, χτίζοντας πεζούλια στις απότομες πλαγιές και γεμίζοντάς τα με χώμα, για να φυτέψει το αμπέλι, για να σπείρει το σιτάρι, για να φτιάξει το ποτιστικό, με το λιγοστό νερό του λογγού της ρεματιάς ή της στέρνας, κάτω από τη μικρή πηγή και να έχει τα ζαρζαβατικά του, το περιβόλι του, την αλιτάνα, για τις ανάγκες του σπιτιού.
Κάπως έτσι θα πορευτούν τα χιλιάδες χρόνια που πέρασαν, ζώντας σε τούτους τους τόπους οι άνθρωποι.
Κάποια στιγμή ο Ναξιώτης θα έρθει σ’ επαφή και με τη μαύρη πέτρα και θα δεθεί μαζί της και θα γίνει αυτή κάτι σαν το χρυσό στις μέρες μας και θα παίξει σπουδαίο ρόλο για τα σμυριδοχώρια, από την αρχαιότητα ως το μεσαίωνα και την εποχή της Τουρκοκρατίας, ολόκληρο τον 19ο αιώνα.
Και από την απελευθέρωση από τους Τούρκους και για πολλές δεκαετίες θα ‘ναι το σμυρίγλι το χρυσάφι του νεοελληνικού κράτους, ως το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Μετά θ’ αρχίσει η μεγάλη κρίση και η πτώση της αξίας του και της ζήτησής του.
Σήμερα η μαύρη πέτρα υπάρχει ακόμη σε τεράστιες ποσότητες στην αγκαλιά της γης της ορεινής Νάξου, όμως δεν είναι πια εκείνη που ήταν. Η σύγχρονη τεχνολογία την έχει αντικαταστήσει στη χρήση της με άλλα υλικά. Η ελπίδα όμως υπάρχει για κάτι καλύτερο. Σε κάθε περίπτωση ο φυσικό πλούτος, που δεν πρέπει να εξαντλείται, δεν ανήκει μόνο στις γενιές μιας εποχής, ανήκει σε κάθε γενιά του αύριο και με αυτή την έννοια το σμυρίγλι μπορεί να παίξει αύριο ένα ρόλο πάλι πρωταγωνιστικό για την περιοχή μας.
Οι άνθρωποι που έζησαν σ’ αυτούς τους τόπους πριν από μας, θα στερηθούν, θα ματώσουν, θα αγωνιστούν σκληρά, θα αναγκαστούν πολλές φορές να ξενητευτούν, όμως θα προκόψουν, θ’ αναπτυχθούν, θα προχωρήσουν μπροστά, για να φτάσουμε στο σήμερα.
Σκληροτράχηλοι και έξυπνοι όπως γίνονται απ’ τις συνθήκες, απ’ την άγρια πάλη με τα στοιχεία της φύσης, απ’ τον πόνο και την απόγνωση, που πάντοτε τους συνοδεύουν σ΄αυτούς τους τόπους, θα βρουν και θα δημιουργήσουν, θα αξιοποιήσουν το παραμικρό, θα ξυπνήσουν μέσα τους δυνάμεις του πνεύματος και της ψυχής, θα φιλοσοφήσουν τη ζωή, θα την αντιμετωπίσουν χορεύοντας, τραγουδώντας, δημιουργώντας.
"Σφυρά ο λοστός κι η παραμίνα,
Σπίθες πετά η βαρειά κι η σφήνα.
-Αγάντα Γιώργη, αγάντα Πέτρο,
μ’ ακόμα σε κανένα μέτρο,
θε να το βρούμε πια και τότες
θα βγάζουμ’ όξω αράδα πρώτες".
Ν.Ε. Πρωτονοτάριος
Γλεντούν και κλαίνε, θρηνούν και χορεύουν, γεννούν τα παιδιά τους, κηδεύουν τους νεκρούς τους, κάνοντας όνειρα για τη ζωή.
Το σμυρίγλι και το μάρμαρο, χιλιάδες χρόνια θα συνοδεύουν τους ανθρώπους, τους Ναξιώτες, θα χαράζουν και θα σημαδεύουν τη ζωή τους.
Είναι η ζωή σε τούτα τα μέρη χαραγμένη στο μάρμαρο και την πέτρα, είναι το μάρμαρο και το σμυρίγλι δυο λέξεις, δυο έννοιες που υπάρχουν κάθε ώρα, κάθε στιγμή, στη γλώσσα, στην ποίηση, στο τραγούδι, στο χορό, στον πόνο, σε κάθε βήμα της πολυαίωνης αυτής πορείας των ανθρώπων.
Το σμυρίγλι το ξέρουν οι Έλληνες από τους αρχαίους χρόνους και το χρησιμοποιούν για τη λείανση σκληρών πετρωμάτων, για την επεξεργασία του μαρμάρου.
Ένας απ’ τους λόγους που σε τούτα τα μέρη πρώτα ο άνθρωπος άρχισε να δουλεύει το μάρμαρο, είναι η ύπαρξη εδώ κι ανάμεσα στα μάρμαρα, αυτής της σκληρότατης μαύρης πέτρας, με την οποία μπορούσαν οι μαστόροι να χαράξουν, να κόψουν, να δουλέψουν και να λειάνουν άλλα πετρώματα και κυρίως το μάρμαρο.
Η Ναξία λίθος ή ακόνη, όπως την έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επαφή του ανθρώπου με το μάρμαρο και επομένως στη δημιουργία, στη συνέχεια, των αριστουργημάτων της γλυπτικής.

Δεν υπάρχουν σχόλια: