Ο θολωτός μυκηναϊκός τάφος Κωμιακής το τοπωνύμιο «Αξός» από γλωσσικής πλευράς συνδέεται άμεσα με το τοπωνύμιο «Νάξος», όπως αυτό μετεξελίχθηκε διά μέσου των αιώνων: Νάξος-Ναξία-Άξος-Αξία-Αξά- Αξός.

Ο θολωτός Μυκηναϊκός τάφος βρίσκεται στη βορινή πλευρά του οικισμού και σε απόσταση 200 περίπου μέτρων από τα όρια του χωριού, κοντά στη βρύση της Χωστής. Eίναι χτισμένος από μεγάλους ακατέργαστους γρανιτένιους ογκόλιθους κυκλικά και κατά το «εκφορικό σύστημα» από ένα ύψος και πάνω,  έχει διάμετρο 3,40 μ. ύψος  2,60 μ. και η οροφή του καλύπτεται από υπερμεγέθη πλάκα. Η αρχιτεκτονική και το μέγεθός του δείχνουν ότι δεν είναι τάφος κοινού θνητού. Εξ άλλου οι τάφοι αυτής της κατηγορίας ανήκουν κατά τους αρχαιολόγους σε επιφανή πρόσωπα, σε τοπικούς άρχοντες, σε βασιλείς κ.λπ.

Ο τάφος χρονολογείται στην Υστεροελλαδική  Ι και την ΥΕ ΙΙ περίοδο, δηλαδή στο τέλος του 15^ου αι. π.Χ.  Με βάση αυτή την χρονολόγηση ο τάφος πιθανώς είναι σύγχρονος με την πρώτη ακμή του μετέπειτα μεγάλου αστικού κέντρου στη Γρόττα της Νάξου.

Ο τάφος ανασκάφηκε το 1908 από τον  αρχαιολόγο Κλων Στέφανο και είναι ο μοναδικός που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα στη Νάξο (στις Κυκλάδες έχουν συνολικά βρεθεί τρεις (Τήνος, Μύκονος, Κωμιακή Νάξου), αλλά παρέμεινε ξεχασμένος για πολλές δεκαετίες και οι πρώτοι ιδιοκτήτες του αμπελιού, από άγνοια προφανώς, έχτισαν ξανά από μπροστά την είσοδο του τάφου με πεζούλι και φύτεψαν από πάνω αμπέλι. Το Νοέμβριο του 1995 ο Κωμιακίτης φιλόλογος Νίκος Ι. Λεβογιάννης, ύστερα από πολύμηνες αναζητήσεις και έρευνες, τον εντόπισε χάρη και στην παρατηρητικότητα του αγρότη αείμνηστου Γιάννη Α. Βιτζηλαίου (Μαρινογιάννη). Υπήρχε μια μεγάλη οπή στο επάνω μέρος του τάφου, κάτω απ’ την οροφή του, ορατή, που την είχαν ανοίξει σε παλαιότερες εποχές αρχαιοκάπηλοι οι οποίοι μπήκαν από εκεί στο εσωτερικό του και τον σύλησαν. Από αυτή την τρύπα οι καλλιεργητές του αμπελιού, αλλά και οι κάτοικοι της απάνω γειτονιάς του χωριού πετούσαν μέσα στον τάφο σαβούρες (κλήματα, χαλίκια, χώματα, χόρτα κ.λπ.), αλλά και τα στρωσίδια και ρούχα όποιων πέθαιναν. Είχαν την εντύπωση ότι επρόκειτο για κάποιο βαθύ λάκκο ή πηγάδι ή ακόμη και φάραγγα.

Πολλοί από τους ηλικιωμένους κατοίκους της «απάνω γειτονιάς» του χωριού, που συνορεύει με την περιοχή, αλλά και η τελευταία ιδιοκτήτρια του αμπελιού Καλλιόπη Ιω. Μουστάκα, (πέθανε το 1997 σε ηλικία 88 ετών), μου αφηγήθηκαν  ότι: «οι παλαιοί ερίχνανε τα ρούχα των απεθαμένων στον Αξό, μια μεγάλη τρύπα στην άκρια ενός αμπελιού εκεί κοντά στη βρύση τση Χωστής».

Η αρχαιολογική υπηρεσία, που  αγνοούσε την ύπαρξη του τάφου, ειδοποιήθηκε από τον γράφοντα την επομένη  και μερικές μέρες αργότερα η υπεύθυνη για τη Νάξο αρχαιολόγος επισκέφτηκε την περιοχή, γκρέμισε το πεζούλι, αποκάλυψε την είσοδο του τάφου και το αρχαίο μονοπάτι που οδηγούσε σ’ αυτόν, τον καθάρισε και από τότε ο τάφος έγινε επισκέψιμος. Ήδη το μνημείο έχει καταχωρηθεί στους τουριστικούς χάρτες του νησιού, έχουν μπει πινακίδες-οδηγοί κατά μήκος της διαδρομής και εκατοντάδες τουρίστες τον επισκέπτονται κάθε καλοκαίρι.

     Το επιβλητικό αυτό μνημείο ανήκει κατά πάσα πιθανότητα σε κάποιον τοπικό άρχοντα, σε κάποια οικογένεια επιφανών προσώπων της περιοχής, όπως εξ άλλου συμβαίνει και με όλους τους μυκηναϊκούς τάφους που βρέθηκαν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Τα φτωχικά ευρήματα του τάφου, ο οποίος εξ άλλου βρέθηκε συλημένος, δεν φωτίζουν την ιστορία του, ούτε το όνομα ή την προέλευση του σημαντικού νεκρού του. Φαίνεται όμως  ότι το όνομά του έμεινε στη μνήμη των κατοίκων της περιοχής και συνδέθηκε, τόσο με τον τάφο του, όσο και με την γύρω τοποθεσία και έγινε τοπωνύμιο, όπως συχνότατα συμβαίνει με πρόσωπα, κτίσματα και γενικά ανθρώπινα έργα.  Ο ίδιος ο θολωτός τάφος ονομάζεται από τους ντόπιους Αξός και κατ’ επέκταση και η γύρω από αυτόν τοποθεσία λέγεται: «Στον Αξό», ενώ οι παλαιότεροι αποκαλούσαν «Αξό» και το ίδιο το κτίσμα. Είναι πολύ πιθανό το  τοπωνύμιο αυτό να συνδέεται με το όνομα του επιφανούς νεκρού στον οποίο ανήκε ο τάφος. Είναι επίσης γνωστό ότι ο πρώτος οικιστής της Νάξου λεγόταν «Νάξος», ήταν ο βασιλιάς Νάξος.
Είναι επομένως πολύ πιθανόν  ο τάφος αυτός να ανήκε στον πρώτο οικιστή της Νάξου, τον  αρχηγό δηλαδή των πρώτων κατοίκων του νησιού που ήρθαν από την Μικρά Ασία. Από αυτόν πήρε το όνομά της η περιοχή και  πιθανότατα στη συνέχεια ολόκληρο το νησί. Εξ άλλου το τοπωνύμιο «Αξός» από γλωσσικής πλευράς συνδέεται άμεσα με το τοπωνύμιο «Νάξος», όπως αυτό μετεξελίχθηκε διά μέσου των αιώνων: Νάξος-Ναξία-Άξος-Αξία-Αξά- Αξός.