| Αναφερόμαστε στη μακρόχρονη, πολύπλευρα ενδιαφέρουσα έρευνα - μελέτη δυο εκπαιδευτικών, που μεγάλωσαν στ' Απεράθου της Νάξου, των Μανόλη Ν. Αρχοντάκη και Γιαννούλη Γ. Γιαννούλη «Ποίηση χαραγμένη στην πέτρα (Κοινωνική μνήμη και ποιητική με θέμα το σμυρίγλι από τ' Απεράθου και την Κόρωνο της Νάξου)», η οποία κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Εκπαιδευτικών «Ατραπός» (Νάξου 80, Τ.Κ. 11255, Αθήνα, τηλ. 010-20.27.585, φαξ 010-22.84.119).
Οι δυο Απεραθίτες εκπαιδευτικοί, αντιστεκόμενοι στην εγκατάλειψη και καταστροφή των χώρων και εγκαταστάσεων ορυχείων και εναέριου και προασπίζοντας και το - επί χρόνια περιφερόμενο σε διάφορες «καλένδες» αίτημα της ορεινής Νάξου για δημιουργία «Μουσείου Σμύριδας» - πήραν την πρωτοβουλία να διασώσουν αυτήν την παράδοση του τόπου τους. Με μακρόχρονη επιτόπια έρευνα, κατέγραψαν προσωπικές μαρτυρίες, βιώματα, μνήμες και αφηγήσεις των σμυριδεργατών τ' Απεράθου και της Κορώνου για τις συνθήκες δουλιάς στα σμυριδωρυχεία, για απεργιακούς και άλλους αγώνες, για αγωνιστές στα χρόνια της Κατοχής, για αφεντικά και παράγοντες, για λαϊκά γιορτάσια και απαθανάτισαν τα αυτοσχέδια τραγούδια των σμυριδεργατών στ' Απεράθου και στην Κόρωνο. Μελέτησαν πολύπλευρα (ιστοριοδιφικά, κοινωνιολογικά, λαογραφικά, πολιτισμικά) το πολύτιμο ερευνητικό υλικό τους και το εξέδωσαν για να διασώσουν και αναδείξουν τη, μοναδική στο είδος της, μακρόχρονη λαϊκή, προφορική κυρίως, αλλά και γραπτή - ακόμα και πάνω σε σμυριδόλιθους - ποιητική παράδοση των σμυριδεργατών τ' Απεράθου και της Κορώνου.
Η μελέτη (525 σελίδες), διαρθρωμένη σε τρία μέρη, με δεκατρία συνολικά κεφάλαια, με επίλογο, φωτογραφίες σμυριδωρυχείων και εργατών, παράρτημα (με χάρτη της Νάξου, συμπληρωματικά κείμενα, ποιήματα, παρλάτες και ρίμες, έγγραφα και πληροφορίες) και πλούσια βιβλιογραφία, αποτελεί ένα κοινωνικο-οικονομικό, ανθρωπολογικό, πολιτισμικό «πανόραμα» της ορεινής Νάξου από τα τέλη του 19ου και σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα.
Προτρέποντας τον αναγνώστη μας να διαβάσει αυτήν τη συγκινητικότατη, κατά βάθος, μελέτη, σημειώνουμε συνοπτικά το περιεχόμενο των τριών μερών της. Το πρώτο αφορά στην ιστορικο-πολιτική εξέλιξη της κλειστής κοινωνίας τ' Απεράθου. Στη μετανάστευση των κατοίκων της. Στην κρατικομονοπωλιακή εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της περιοχής και τη σχετική παραδοσιακή τεχνολογία. Στην άγρια εκμετάλλευση των σμυριδεργατών από το κράτος - εργοδότη και τους ψηφοθήρες πολιτικούς και «στις αδικίες και στα βάσανά τους» από τους ντόπιους παράγοντες. Το δεύτερο μέρος αφορά στην ποίηση και στο αυτοσχέδιο, κυρίως διαλογικό, τραγούδι στ' Απεράθου και στη σχέση του με τη μουσική και το χορό, με τα γεγονότα και δρώμενα της τοπικής ζωής και κοινωνίας. Τα έξι κεφάλαια του δεύτερου μέρους αναφέρονται και καταγράφουν διάφορα είδη της λαϊκής ποίησης και του τραγουδιού, τα οποία «μιλούν» για το σμυρίγλι, τη ζωή, τα προβλήματα, τους αγώνες και το θάνατο των σμυριδεργατών. Το τρίτο μέρος καταγράφει προσωπικά ποιήματα και ρίμες για το σμυρίγλι. Ειδική αναφορά γίνεται στην ποίηση των γυναικών και στις κορωνιδιάτικες πολύστιχες αφηγηματικές ρίμες.
Θα κλείσουμε το σημείωμά μας, με ελάχιστα σπαράγματα από αυτήν τη «βρυσομάνα» της ναξιώτικης λαϊκής ποίησης.
«Αδικημένοι και φτωχοί είστε σμυριδεργάτες/ 'ιατί αρπούν τον κόπο σας οι κεφαλαιοκράτες». «Η μηχανή να χαλαστεί και να κοπεί το τέλι/ Αέριος μας ήφαε που 'μεστα σαν αγγέλοι». «Με ψωμί κι ελιές περνούμε/ κι άσπρη μέρα δε θωρούμε». «Μαύρη είν' η πέτρα και σκληρή πόνος 'ια κάθε σκλάβο/ μα όμως δόξα και χαρά μόνου στον εργολάβο». «Κατεβαίνουσι-ν- οι σκλάβοι/ να φορτώσουν' το καράβι». «Ηρθα στο τριάντα δύο/ μες στα χιόνια μες στο κρύο/ κι είπα σας 'ια τ' ασμυρίγλι/ που 'ν' του τόπου το στολίδι/ κάμετε ένα σωματείο/ 'ια να δείτε τι αξίζει/ το δικό μας μεταλλείο». «Σμυριδεργάτες προλετάριοι, λεβέντες, μόνου/ τη δύναμή σας συγκρίνω με του Κρόνου./ Εχομε δύναμη που άλλοι/ παρμένη μας την έχουνε, ω, χάλι».
Παραθέτουμε, τέλος, το ποίημα που έγραψε το 1934 ο Απεραθίτης κομμουνιστής και αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης Γεώργιος Δημ. Ζευγώλης, για τον σμυριδεργάτη πατέρα του, με τίτλο «Το γράμμα του φοιτητή»:
«Λιώνετε μέσα στα ορυχεία,/ μου γράφεις, δίχως αμοιβή/ η ζωή είν' αφάνταστα ακριβή,/ ξυπολυσιά και δυστυχία./ Να μη σπουδάζετε, φωνάζουν/ σ' εμάς, φτωχοί από τα χωριά/ ενώ στη χώρα του Βοριά/ όλο αργατόπεδα σπουδάζουν./ Γ' αυτό από μέρες σε σκληρή/ ριχτήκαμε κι άνιση πάλη/ μα είν' η καρδιά μας σαν ατσάλι,/ κι η θέλησή μας ισχυρή./ Πάρτε το δίκιο σας, αντάμα/ τώρα παλεύοντας μ' εμάς,/ τιμή σου το να πολεμάς/ μη περιμένοντας το θάμα,/ σύσσωμοι εσείς μεταλλωρύχοι,/ με τη γροθιά σας τη γερή/ δε φέρνουν τίποτα οι καιροί/ αν καρτερούμε από την "Τύχη"» .
Αριστούλα ΕΛΛΗΝΟΥΔΗ |
Θράφηκαν από τα ροζιασμένα χέρια των σμυριδεργατών πατεράδων τους. Ανδρώθηκαν με τα τραγούδια τους για τη ζωή, την αγωνία και τον αγώνα στα σμυριδωρυχεία του νησιού τους. Μαθητές του Δημοτικού, «μετροφυλλούσαν τα τεφτεράκια του ορυχείου των γονιών τους - τα οποία ήταν γραμμένα με το μελανομόλυβο (εκείνο το μοβ μολύβι με την πελεκημένη μύτη, που στριμωχνόταν άβολα ανάμεσα στα χοντρά δάχτυλα) - όπου, υπήρχε πάντα γραμμένο, για να μην ξεχαστεί, και κάποιο κοτσάκι». Αγάπησαν τους ασμυγλιδάδες, τον αγώνα τους και τα τραγούδια τους. Και σ' αυτούς αφιέρωσαν το μακρόχρονο ερευνητικό και μελετητικό μόχθο τους, ο οποίος αξίζει επιβράβευσης από την πολιτεία και αρμόδιους φορείς. Λ.χ., από την Ακαδημία Αθηνών, η οποία στο παρελθόν βράβευσε μελέτες για λαϊκές πολιτιστικές παραδόσεις του τόπου μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου